2 Οκτωβρίου 2012

Μεξικό 2/10/1968: Ο στρατός επιτίθεται σε φοιτητική συγκέντρωση, 400 νεκροί ...

Η ΣΦΑΓΗ ΣΤΟ ΜΕΞΙΚΟ

Το ξεχασμένο '68

Ανθρωποθυσίες στην Ολυμπιάδα

"Προειδοποίηση δεν υπήρξε, πέρα από τα δυσοίωνα τόξα που διέγραψαν ψηλά στον ουρανό κάτι πράσινες φωτοβολίδες. Ένας φοιτητής κάλεσε από το μικρόφωνο τους 6.000 ακροατές του `να πάνε σπίτι μετά το τέλος της συγκέντρωσης, για να αποφευχθεί μια άσκοπη αιματοχυσία'. Ξαφνικά, από μια γωνιά της πλατείας ξεπρόβαλαν οι στρατιώτες. Σχημάτισαν ένα κορδόνι γύρω από το πλήθος κι ύστερα άρχισαν να προελαύνουν, πυροβολώντας και λογχίζοντας καθώς προχωρούσαν. (....) Για δέκα λεπτά, μαζικοί πυροβολισμοί αντηχούσαν στην πλατεία, ενώ σποραδικά πυρά συνεχίστηκαν για μίαν ακόμη ώρα. Συνολικά, τουλάχιστον 33 πολίτες κι ένας στρατιώτης σκοτώθηκαν, τουλάχιστον 500 τραυματίστηκαν και 1.650 άτομα συνελήφθησαν".
Ήταν το βράδυ της Τετάρτης 2 Οκτωβρίου 1968, στην πλατεία Τλατελόλκο της Πόλης του Μεξικού. Τα γεγονότα εξελίχθηκαν ακριβώς όπως τα περιγράφει το παραπάνω απόσπασμα από το Time (12.10.68), με μια μικρή διαφορά: στην πραγματικότητα, οι νεκροί ξεπέρασαν τελικά τους 400. Δέκα μέρες πριν από την έναρξη της 19ης Ολυμπιάδας, οι οικοδεσπότες της ολοκλήρωναν με το δικό τους τρόπο τις ετοιμασίες για το μεγάλο συμβάν. Το δημοκρατικό φοιτητικό κίνημα που απειλούσε με τις κινητοποιήσεις του να χαλάσει το σόου, πνίγηκε στο ίδιο του αίμα. Οι Αγώνες μπόρεσαν έτσι να διεξαχθούν σε (σχεδόν) πλήρη τάξη και ηρεμία, χωρίς το αίμα των θυμάτων να προκαλέσει το παραμικρό μποϊκοτάζ ή, έστω, κάποιες διαμαρτυρίες από τις συμμετέχουσες χώρες. Πώς θα ήταν δυνατό άλλωστε κάτι τέτοιο, από τη στιγμή που οι δήμιοι ακολουθούσαν απλώς τις οδηγίες της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής, για μια έγκαιρη και αποφασιστική επίλυση του "προβλήματος ασφαλείας" της χώρας τους;


Τα γεγονότα που έμελλε να καταλήξουν στη σφαγή του 1968 ξεκίνησαν λίγο-πολύ όπως όλες οι νεανικές εξεγέρσεις εκείνης της σημαδιακής χρονιάς: σαν αντίδραση της νέας γενιάς στον κρατικό αυταρχισμό. Στη συγκεκριμένη περίπτωση του Μεξικού, εχθρός ήταν "η τέλεια δικτατορία" του "Θεσμικού Επαναστατικού Κόμματος" (PRI), που βρισκόταν στην εξουσία χωρίς διακοπή από το 1929 χάρη σε ένα μείγμα αμείλικτης καταστολής, εκτεταμένων πελατειακών δικτύων και "εθνικά υπερήφανης" εξωτερικής πολιτικής. Πυροδότης του κινήματος, όπως άλλωστε και στη Γαλλία το Μάη της ίδιας χρονιάς, υπήρξαν κάποια κρούσματα παρακρατικής βίας από φασιστικές οργανώσεις -με κυριότερη το Πανεπιστημιακό Κίνημα Ανανεωτικού Προσανατολισμού (MURO). Ήδη από το Γενάρη του 1968, το Αυτόνομο Πανεπιστήμιο της πρωτεύουσας αποτελούσε το θέατρο συγκρούσεων ανάμεσα σε αριστερούς σπουδαστές και τις φασιστικές ομάδες. Η επέμβαση των ΜΑΤ στο πλευρό του MURO και ο άγριος ξυλοδαρμός των αντιφασιστών θα πυροδοτήσουν στα τέλη Ιουλίου τη νεανική έκρηξη, πολιτικοποιώντας ταχύτατα τη διάχυτη νεανική δυσαρέσκεια. Από τις 26 Ιουλίου μέχρι τις αρχές Αυγούστου το κέντρο της μεξικανικής πρωτεύουσας συγκλονίζεται από βίαιες οδομαχίες ανάμεσα σε χιλιάδες νέους και τις δυνάμεις καταστολής, με αποτέλεσμα 8 τουλάχιστον νεκρούς, εκατοντάδες τραυματίες και πάνω από 1.000 συλλήψεις. Η αγριότητα των προασπιστών του νόμου και της τάξης οδηγεί, ως συνήθως, σε πολλαπλασιασμό των αντιδράσεων και διεύρυνση της απήχησής τους. "Περισσότερο από οποιοδήποτε πολιτικό κήρυγμα, το ίδιο το γεγονός της καταστολής πολιτικοποίησε τον κόσμο και κατέληξε στη συμμετοχή της πλειοψηφίας των φοιτητών στις γενικές συνελεύσεις", εξηγεί μια φοιτήτρια της Φιλοσοφικής. Από τις αρχές Αυγούστου, όλες οι σχολές έχουν καταληφθεί από τους φοιτητές, με την υποστήριξη μεγάλου μέρους των καθηγητών τους. Αυτοί που συμμετέχουν στις διαδηλώσεις είναι πια εκατοντάδες χιλιάδες.

Τα αιτήματα που πρόβαλε, επίσημα και σταθερά, το φοιτητικό κίνημα ήταν έξι και συνιστούσαν κατά κάποιον τρόπο ένα μίνιμουμ πρόγραμμα εκδημοκρατισμού της χώρας: διάλυση των ΜΑΤ, απελευθέρωση όλων των πολιτικών κρατουμένων, κατάργηση του άρθρου 145 του Ποινικού Κώδικα περί "κοινωνικής έκλυσης" (με βάση το οποίο διώκονταν κατά κανόνα οι αντιφρονούντες), παραίτηση της ηγεσίας της αστυνομίας και του δημάρχου της πρωτεύουσας, απόδοση ευθυνών για τις βιαιότητες των προηγούμενων ημερών, αποζημίωση των θυμάτων της καταστολής ή των οικογενειών τους. Παράλληλα οι φοιτητές αυτοοργανώνονται, με βάση τις αρχές της άμεσης δημοκρατίας. Ο αποφασιστικός λόγος για τη συνέχιση ή όχι της απεργίας ανήκει στις γενικές συνελεύσεις των φοιτητών, καθεμιά από τις οποίες εκπροσωπούνταν με 3 άτομα στο Εθνικό Απεργιακό Συμβούλιο (Consejo Nacional de Huelga, CNH), ένα συντονιστικό όργανο με 210 μέλη. Πρόκειται για ένα χαώδες "κοινοβούλιο" στο οποίο εκπροσωπούνται όλες οι τάσεις του κινήματος: η "δεξιά" (καθηγητές και όσοι φοιτητές επηρεάζονταν από αυτούς), το "κέντρο" (Κομμουνιστική Νεολαία και η τελευταία διάσπασή της) και η "αριστερά" (τροτσκιστές, γκεβαρικοί, κλπ). "Επρόκειτο για πτέρυγες απολύτως ξεκάθαρες όσον αφορά την πρωτοπορία, πολύ λιγότερο σαφείς στην πλατιά βάση", εκτιμά εκ των υστέρων ο συγγραφέας Πάκο Ιγνάσιο Τάϊμπο, φοιτητής τότε. "Η δεξιά ήθελε να διατηρήσει το κίνημα σε καθαρά φοιτητικά κι αμυντικά πλαίσια. Η δράση των κεντρώων στηριζόταν στην επιθυμία τους να επιβάλλουν μια διαπραγμάτευση. Ήθελαν να διατηρήσουν το κίνημα σε φοιτητικά πλαίσια και πίστευαν πως ήταν θεμελιώδες να κερδίσει αυτό μια νίκη. Εμείς στην αριστερά πιστεύαμε ότι έπρεπε να βγάλουμε το κίνημα από τα πανεπιστήμια και να φτάσουμε ως το λαό, για να προχωρήσουμε παραπέρα" ("'68", σ.55-7). Ομάδες φοιτητών επισκέπτονται καθημερινά εργοστάσια και λαϊκές γειτονιές, συμπαραστέκονται στους αγώνες των χωρικών στα περίχωρα, απελευθερώνουν με τις κινητοποιήσεις τους μερικές εκατοντάδες συλληφθέντες μικροπωλητές. Σιγά-σιγά, η λαϊκή υποστήριξη προς το φοιτητικό κίνημα διευρύνεται κι αυτή. Στη μεσαία τάξη της πρωτεύουσας, που ευθύς εξαρχής συμπαραστέκεται ενεργά στους φοιτητές, προστίθενται σταδιακά -παρά την εργοδοτική τρομοκρατία και τις συκοφαντίες των κίτρινων συνδικάτων- κάποια πρωτοπόρα τμήματα του βιομηχανικού προλεταριάτου. Στα τέλη Αυγούστου, τα πρώτα εργατικά μπλοκ κάνουν την εμφάνισή τους στις διαδηλώσεις. Λίγες μέρες αργότερα, ο πρόεδρος Ντίας Ορτάς θα απευθύνει μια τελευταία προειδοποίηση: "Υπήρξαμε ανεκτικοί μέχρι υπερβολής. Καθετί όμως έχει ένα όριο. Δε μπορούμε να επιτρέψουμε να συνεχιστεί άλλο αυτή η κατάσταση..."

Προγραμματισμένη για τις 12-27 Οκτωβρίου, η Ολυμπιάδα θα προσφέρει στο καθεστώς του PRI όχι μόνο επιχειρήματα αλλά και απρόσμενους συμμάχους στην καταστολή του κινήματος. Σύμπας ο διεθνής Τύπος εκφράζει από κάποια στιγμή και μετά την ανησυχία του για τις επιπτώσεις όλης αυτής της αναταραχής στην ομαλή διεξαγωγή των Αγώνων. "Είναι η πρώτη ευκαιρία του Μεξικού να επιδείξει διεθνώς τη σταθερή ευημερία του, όμως η δίμηνη απεργία των φοιτητών απειλεί να χαλάσει αυτό το θρίαμβο", αποφαίνεται λ.χ. το "έγκυρο" Time (29/9/68). Στις 18 Σεπτεμβρίου η κατειλημμένη Πανεπιστημιούπολη, που κατά διαβολή σύμπτωση βρίσκεται δίπλα ακριβώς στις βασικές ολυμπιακές εγκαταστάσεις, εκκενώνεται από το στρατό. Μια βδομάδα αργότερα, ο ίδιος ο πρόεδρος της ΔΟΕ Εϊβερι Μπράντεϊτζ απευθύνει από το Σικάγο τελεσίγραφο στην κυβέρνηση Ντίας Ορτάς, απαιτώντας να τον διαβεβαιώσει "ότι η κατάσταση στην Πόλη του Μεξικού βρίσκεται υπό έλεγχο κι ότι η 19η Ολυμπιάδα θα πραγματοποιηθεί όπως έχει προγραμματιστεί" (N.Y.Times 25/9/68). Οι εγγυήσεις θα του δοθούν -και με το παραπάνω. To ίδιο βράδυ, οι δυνάμεις της τάξης επιτίθενται στο τελευταίο προπύργιο της εξέγερσης, το Πολυτεχνείο του Σάντο Τομάς στο κέντρο της πόλης. Μέσα σε ένα διήμερο οδομαχιών, οι νεκροί ξεπερνούν τους 18. Παρόλο που το φοιτητικό κίνημα προσπαθεί να αναδιπλωθεί, η απόφαση του καθεστώτος για επιβολή της "τελικής λύσης" είναι δεδομένη. Ο επίλογος θα γραφτεί το βράδυ της 2ας Οκτωβρίου στην πλατεία του Τλατελόλκο. Την επομένη, η Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή εκφράζει επίσημα την ευαρέσκειά της: "Λάβαμε διαβεβαιώσεις ότι τίποτα δεν θα θέσει εμπόδια στην ειρηνική άφιξη της ολυμπιακής φλόγας, ούτε στην ομαλή διεξαγωγή των αθλημάτων". Το ίδιο θα κάνει, με τον τρόπο του, και το φιλοθεάμον κοινό. "Η βία προκάλεσε ελάχιστες ακυρώσεις", μας πληροφορούν με ανακούφιση οι Times (5/10/68). "Ξενοδοχεία και ταξιδιωτικά πρακτορεία δηλώνουν ότι οι κρατήσεις παραμένουν ψηλές. Ορισμένα ταξιδιωτικά πρακτορεία εκτιμούν ότι οι κρατήσεις τους έπεσαν κατά 5% περίπου, υποστηρίζουν όμως ότι πρόκειται για ένα επίπεδο ακυρώσεων απολύτως φυσιολογικό"...

Το σπάσιμο της βιτρίνας

Η ανεμπόδιστη διεξαγωγή της Ολυμπιάδας υπήρξε, χωρίς αμφιβολία, η βασική δικαιολογία που η κυβέρνηση Ντίας Ορτάς επικαλέστηκε για να δικαιολογήσει την αιματηρή καταστολή του φοιτητικού κινήματος. Η επίκληση αυτή δεν περιορίστηκε στα παρανοϊκά ανακοινωθέντα περί "κύκλων της CIA που συνεργάζονται με τους κομμουνιστές για να υπονομεύσουν τα εθνικά επιτεύγματα". Πήρε συγκεκριμένη μορφή με τη δίωξη των 113 "πρωταιτίων" του κινήματος, την παραμονή ακριβώς των εγκαινίων της Ολυμπιάδας. "Σύμφωνα με τις αρχές", διαβάζουμε στο σχετικό ρεπορτάζ της Monde (12/10/68), "είχε καταστρωθεί σχέδιο για την απαγωγή ενός αθλητή πρώτης κατηγορίας προκειμένου να τραβηχθεί η προσοχή της παγκόσμιας κοινής γνώμης".

Διαβάζοντας τα ρεπορτάζ των ημερών, διαπιστώνει κανείς πως αυτή η κινδυνολογία είχε παρθεί τοις μετρητοίς ακόμη κι από σοβαρά ΜΜΕ διεθνούς εμβέλειας. Δέκα πχ μέρες πριν από το ολοκαύτωμα του φοιτητικού κινήματος, η παρισινή Monde επικαλείται "καλά πληροφορημένες πηγές" για να υποστηρίξει πως "ορισμένοι ηγέτες των φοιτητών μελετούν ενέργειες σαμποτάζ κατά τη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων" (22-23/9/68). Στο ίδιο μήκος κύματος, οι λονδρέζικοι Times θα τονίσουν κι αυτοί τους "φόβους της μεξικανικής κυβέρνησης" για δυναμικές ενέργειες των φοιτητών, καθώς "η δίμηνη απεργία των πανεπιστημίων έχει πια εξελιχθεί σε ένα βίαιο κίνημα κατά του κατεστημένου" (26/9/68). Το θεώρημα αναπαράγεται ακόμα και σε εκθέσεις ξένων μυστικών υπηρεσιών. Χαρακτηριστικές είναι οι απόρρητες αναφορές του FBI (22/9/68) που έφερε στη δημοσιότητα το περιοδικό Proceso (29/9/96) και οι οποίες ισχυρίζονται ότι "ο Κομμουνιστικός Σύνδεσμος Σπάρτακος κι άλλες ομάδες της τροτσκιστικής 4ης Διεθνούς σχημάτισαν μίαν ενιαία ομάδα κρούσης με την ονομασία `Τάγμα Ολύμπια' και στόχο την πραγματοποίηση σαμποτάζ κατά τη διάρκεια της Ολυμπιάδας". Πρόκειται σαφώς για παραπληροφόρηση των βορειοαμερικάνικων λαγωνικών από τους ντόπιους πληροφοριοδότες τους. Στην πραγματικότητα, `Τάγμα Ολύμπια' ήταν η ονομασία της επίλεκτης μονάδας του στρατού που ανέλαβε την καταστολή των φοιτητών!

Αντιμέτωπη με όλη αυτή τη σεναριολογία, η ηγεσία των φοιτητών προσπάθησε να διαχωρίσει τη θέση της νεανικής εξέγερσης από την επερχόμενη φιέστα. "Επαναλαμβάνουμε ότι το κίνημά μας είναι ανεξάρτητο από το γιορτασμό της 19ης Ολυμπιάδας κι ότι δεν έχουμε καμιά απολύτως πρόθεση να παρεμποδίσουμε την πραγματοποίησή της στο παραμικρό", διαβάζουμε σε ανακοίνωση του Εθνικού Απεργιακού Συμβουλίου με ημερομηνία 12/9/68 (Ε.Poniatowska "La noche de Tlatelolco", σ.60). Η ίδια θέση θα επαναληφθεί απανωτά καθώς πλησιάζει η έναρξη των Αγώνων, μαζί με τη διαβεβαίωση πως οι κινητοποιήσεις θα συνεχιστούν σα να μη συμβαίνει τίποτα. Η απήχηση αυτών των διακηρύξεων ήταν, ωστόσο, συζητήσιμη. Παρά τις επίσημες υποσχέσεις περί μη ανάμιξης, το ίδιο το μέγεθος του γεγονότος υποχρέωνε άλλωστε τους φοιτητές να πάρουν θέση απέναντί του - και, φως-φανάρι, δεν έτρεφαν για το όλο σόου τα πιο τρυφερά συναισθήματα... Δεν είναι μόνο οι συνήθεις ανεξέλεγκτοι πιτσιρικάδες που στις διαδηλώσεις ρίχνουν το σύνθημα "δε θέλουμε Ολυμπιάδα, θέλουμε επανάσταση". Στις συνεντεύξεις τους προς τους ξένους ανταποκριτές, οι εκπρόσωποι του Εθνικού Απεργιακού Συμβουλίου "ξεκαθάρισαν πλήρως ότι δε βλέπουν καθόλου με συμπάθεια την Ολυμπιάδα. Διαφωνούν με το ξόδεμα τόσων χρημάτων για τους αγώνες και δήλωσαν ότι αυτοί που θα ωφεληθούν είναι όχι ο απλός λαός αλλά `οι ιδιοκτήτες των ξενοδοχείων, των εστιατορίων και των εταιρειών μεταφορών'" (New York Times 27/9/68). "Ήμαστε αντίθετοι με την Ολυμπιάδα, όχι σαν αθλητικό αλλά σαν οικονομικό φαινόμενο", θυμάται ο Γκουστάβο Γκαρίγιο, μέλος του Συμβουλίου. "Είμαστε μια χώρα αρκετά φτωχή και η Ολυμπιάδα σήμαινε μια ανεπανόρθωτη οικονομική αιμορραγία, όσο κι αν λεγόταν το αντίθετο. Σκορπίστηκαν χρήματα για επιδεικτικούς σκοπούς, που δεν είχαν καμιά σχέση με την πραγματικότητά μας" (Poniatowska, όπ.παρ, σ.261). Για την απήχηση αυτών των απόψεων, αποκαλυπτικό είναι ένα δημοσίευμα των λονδρέζικων Times, που κατά τα άλλα επιδίδεται στη διαφήμιση των Αγώνων: "Τα σημερινά νιάτα του Μεξικού, ωστόσο, αντιμετωπίζουν με σκεπτικισμό και επικριτικά τις βαριές κρατικές δαπάνες για τις εγκαταστάσεις. Ακόμα κι ο μέσος άνθρωπος του δρόμου, που αρχικά ήταν τουλάχιστον απαθής, μεταπείστηκε εν μέρει όταν οι φοιτητές κατήγγειλαν την κυβέρνηση ότι δαπανά για `άχρηστες' ολυμπιακές εγκαταστάσεις όταν υπάρχει τόση πείνα και αθλιότητα στη χώρα" (22/10/68).

Περισσότερο από τις απόψεις των φοιτητών, αυτό που καθόρισε την έκβαση της αναμέτρησής τους με την εξουσία ήταν βέβαια η απόπειρά τους για πολιτική αξιοποίηση των Αγώνων. "Οι φοιτητές άδραξαν τη δυνατότητα να αναστατώσουν την επερχόμενη Ολυμπιάδα, σαν μια ιστορική ευκαιρία για να φέρουν τους επίσημους σε δύσκολη θέση", εκτιμά το Time ενώ κορυφώνεται η σύγκρουση (4/10/68). Το επιβεβαιώνει, με τον τρόπο του, ο φοιτητής τότε του Πολυτεχνείου Βιτσέντε Σαλδάνια Φλόρες: "Υπήρχαν σαφώς εκείνοι που έλεγαν πως θα έπρεπε να εκμεταλλευθούμε την Ολυμπιάδα, το πλήθος του κοινού, για να εκθέσουμε τα προβλήματά μας και σαφώς είχαμε συνείδηση ότι αποτελούσαμε τη φάλτσα νότα, την κηλίδα που χαλά την εικόνα. Όπως ακριβώς συμβαίνει όταν ο πρόεδρος επισκέπτεται ένα χωριό κι ανάμεσα στα πλακάτ με τα `Καλώς Ήλθατε  και τα `Ευχαριστούμε' εμφανίζεται ένα που λέει `Δεν έχουμε νερό, δεν έχουμε φως'. Ήμαστε η παραφωνία μέσα στο χορό των εγκωμίων"...


Εθνική προδοσία στα 200 μέτρα


Χωρίς αμφιβολία πρόκειται για την πιο γνωστή εικόνα από την Ολυμπιάδα του Μεξικού: στο βάθρο των νικητών, δυο μαύροι δρομείς με υψωμένες γροθιές -σύμβολο της Black Power- και χαμηλωμένο βλέμμα, αρνούμενοι να σταθούν σε στάση προσοχής τη στιγμή που ανακρούεται ο εθνικός ύμνος της χώρας "τους". Ο Τόμι Σμιθ μόλις είχε κερδίσει το χρυσό μετάλλιο στα 200 μ., σπάζοντας το μέχρι τότε παγκόσμιο ρεκόρ (19.8''). Ο Τζον Κάρλος είχε πάρει το χάλκινο. Στη συνέντευξη τύπου που δόθηκε λίγο μετά, θα εξηγήσουν με απόλυτη σαφήνεια τους λόγους της ενέργειάς τους. "Είμαστε μαύροι και περήφανοι γι' αυτό", δηλώνει ο Σμιθ. "Αν νικήσω, η Λευκή Αμερική θα πει "νίκησε ένας αμερικανός", όχι `ένας μαύρος αμερικανός'. Αν όμως κάνω κάτι κακό, τότε θα είμαι απλά `ένας Νέγρος'". "Οι περισσότεροι λευκοί όπως εσείς", προσθέτει ο Κάρλος, κοιτάζοντας τους δημοσιογράφους, "νομίζετε πως είμαστε ζώα, κάτι σαν άλογα κούρσας".

Τριάντα χρόνια μετά από εκείνη την 16η Οκτωβρίου, η σκηνή με τους "ολυμπιονίκες Μαύρους Πάνθηρες" έχει πια σχεδόν καθαγιαστεί, όπως και τόσα άλλα στιγμιότυπα της δεκαετίας του '60. Ξεχνιέται έτσι πως, στην πραγματικότητα, η κίνηση των δυο μαύρων δρομέων δεν υπήρξε μια ανώδυνη χειρονομία αλλά μια πολιτική επιλογή που κάθε άλλο παρά με συμπάθεια αντιμετωπίστηκε από τα ΜΜΕ της πατρίδας τους. "Ανατολικογερμανοί, Ρώσοι, ακόμα και Κουβανοί, όλοι στέκονται προσοχή όταν παίζεται ο αμερικανικός ή κάποιος άλλος εθνικός ύμνος", εξανίσταται λ.χ. το Time (25/10/68), για να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι με την κίνηση των Κάρλος και Σμιθ "το ολυμπιακό σύνθημα `γρηγορότερα, ψηλότερα, δυνατότερα' μετατράπηκε σε `αλγεινότερα, αποκρουστικότερα, ασχημότερα'". Το ίδιο θιγμένοι στο εθνικό τους φιλότιμο φαίνεται πως ένιωσαν και οι περισσότεροι αμερικανοί θεατές της σκηνής, που αποδοκίμασαν με γιουχαίσματα τους δυο αθλητές. Η τελική κουβέντα όμως ανήκε στον πρόεδρο της ΔΟΕ, Εϊβερι Μπράντεϊτζ -"η στάση του οποίου απέναντι στο ρατσισμό", μας θυμίζει η Monde (19/10/68), "είχε δεχτεί σφοδρές κριτικές ήδη από την Ολυμπιάδα του Βερολίνου το 1936". Ύστερα από απαίτησή του, η Αμερικανική Ολυμπιακή Επιτροπή απέβαλλε μετά βδελυγμίας από τους κόλπους της τους δυο "αρνησιπάτριδες", που διατάχθηκαν να εγκαταλείψουν το Μεξικό εντός 48 ωρών.

ΣΤΟ ΟΡΙΟ 

ΤΛΑΤΕΛΟΛΚΟ. Ο χώρος που πραγματοποιήθηκε η σφαγή της 2ας Οκτωβρίου 1968 είναι γνωστότερος σαν "η πλατεία των Τριών Πολιτισμών", καθώς περιβάλλεται από αρχιτεκτονικά δείγματα ισάριθμων εποχών: της προκολομβιανής (ερείπια μιας πυραμίδας των Αζτέκων), της αποικιακής (εκκλησία του Σαν Ντιέγκο, χτισμένη το 1609) και της σύγχρονης (ουρανοξύστης του Υπουργείου Εξωτερικών). Αποτελεί το μεξικανικό ισοδύναμο της δικής μας Ομόνοιας, έχει όμως μεγαλύτερη ιστορία: εκεί δόθηκε το 1521 η τελική, απεγνωσμένη μάχη των Αζτέκων υπερασπιστών της Τενοτσιτλάν ενάντια στους ισπανούς κατακτητές. Μια αναθηματική πλάκα δίνει την -αμήχανη- επίσημη ερμηνεία για το γεγονός: "Δεν ήταν ούτε θρίαμβος, ούτε ήττα. Ηταν η επώδυνη γέννηση του λαού των μιγάδων που είναι το σημερινό Μεξικό".

ΟΡΙΑΝΑ ΦΑΛΑΤΣΙ. Απεσταλμένη του Europeo, η γνωστή ιταλίδα δημοσιογράφος βρισκόταν δίπλα στα μέλη της Απεργιακής Επιτροπής όταν άρχισε το μακελειό. Δέχτηκε τρείς σφαίρες, στην πλάτη και το πόδι, από τα πυρά του ελικοπτέρου που θέρισε την ηγεσία των φοιτητών. "Η πλατεία είχε γίνει πια μια ποντικοπαγίδα, ένα θεόκλειστο κλουβί", θα γράψει αργότερα. "Οπου κι αν κοίταζες, έβλεπες ανθρώπους να σωριάζονται, και πιο πολύ πάνω στη σκάλα, γιατί εκεί οι περισσότερες γυναίκες προσπαθούσαν να βρούν καταφύγιο σπρώχνοντας όλες μαζί, χωρίς ποτέ να κατορθώσουν να φθάσουν σώες ώς το τέρμα. Νόμιζες πως έβλεπες μια σκηνή από εκείνο το ρωσικό φιλμ, το `Θωρηκτό Ποτέμκιν'".

ΔΙΑΜΑΡΤΥΡΙΕΣ. Εκτός από το Ζαν Πολ Σαρτρ και το Μπέναρντ Ράσελ, που ζήτησαν το μποϊκοτάρισμα της Ολυμπιάδας, στις αντιδράσεις για τη σφαγή του Τλατελόλκο συμμετείχαν και σημαίνοντες εκπρόσωποι της μεξικανικής διανόησης. O Οκτάβιο Πας παραιτείται από πρεσβευτής στην Ινδία και στέλνει τη διαμαρτυρία του, υπό μορφήν ποιήματος: "Οι υπάλληλοι του Δήμου / ξεπλένουν το αίμα / στην πλατεία των ανθρωποθυσιών". Ο ζωγράφος Αλφάρο Σικέϊρος ζητά από τον πρόεδρο Ντίας Ορτάς "να αδειάσει τις φυλακές, εγκαινιάζοντας τους Ολυμπιακούς Αγώνες σε μια ατμόσφαιρα ελευθερίας για όλους" (Le Monde 13/10/68). Πιο καυστικός απ' όλους θα είναι ο Κάρλος Φουέντες: "Η αυτονομία των πανεπιστημίων παραβιάστηκε για να επιβληθεί μια μίζερη Pax Olympica, σε μια χώρα που θα έπρεπε να αφιερώσει τις ζωτικές της δυνάμεις σε προβλήμματα που επείγουν. Ενα τανκ είναι ένα τανκ, στο Σικάγο, την Πράγα ή το Μεξικό. Απευθύνω έκκληση ιδιαίτερα σε δυο μεγάλους καλλιτέχνες, τον Αρθουρ Μίλλερ και το Μορίς Μπεζάρ, να μην επικυρώσουν με την πολύτιμη παρουσία τους έναν εορτασμό που τιμά μια αφηρημένη έννοια του πολιτισμού, ποδοπατώντας την ίδια στιγμή τις πραγματικές πολιτισμικές ανάγκες" (Le Monde 10/10/68).

ΦΙΛΙΠ ΑΙΗΤΖΥ. Τελευταία αποστολή του γνωστού πρώην πράκτορα της CIA ήταν το Μεξικό (1967-68) όπου, ως "ολυμπιακός ακόλουθος" της αμερικανικής πρεσβείας, είχε αναλάβει να "προσεγγίσει" τις αντιπροσωπείες των χωρών του ανατολικού μπλόκ. Μολονότι, όπως υποστηρίζει, δεν αναμίχθηκε καθόλου στην καταστολή του φοιτητικού κινήματος, στα απομνημονεύματά του αναφέρεται αρκετά στο κλίμα των ημερών. Κάποιες πληροφορίες προκαλούν θυμηδία: "Στο Εθνικό Πανεπιστήμιο είχαμε εγκαταστήσει ένα μεγάλο πύραυλο τύπου `Ζεύς' για τη διαστημική έκθεση, αλλά χρειάστηκε να τον απομακρύνουμε στα γρήγορα πριν τον γκρεμίσουν οι διαδηλωτές. Η Οργανωτική Επιτροπή ψάχνει τώρα να βρεί άλλο μέρος να τον τοποθετήσει". Αλλες όχι: "Στο σταθμό [της CIA] το τμήμα για το ΚΚ είναι πολύ απασχολημένο με τη συλλογή πληροφοριών από τους πράκτορές του για τα σχέια της απεργιακής επιτροπής και για τις θέσεις που πήραν οι κομμουνιστές και άλλες αριστερές ομάδες. Οι πιο αξιόλογες από τις πληροφορίες αυτές διαβιβάζονται για να χρησιμοποιηθούν από τις δυνάμεις ασφαλείας" ("Το Ημερολόγιο της CIA", Αθήνα 1976, εκδ. Κύτταρο, σ.518-9).

ΑΣΥΛΟ. Ορισμένα επιχειρήματα παρουσιάζουν μια εκπληκτική διαχρονικότητα. "Θέση της [μεξικανικής] κυβέρνησης", διαβάζουμε στους New York Times (24/9/68), "είναι πως η αυτονομία του πανεπιστημίου έχει πάψει να υφίσταται αφού ο πρύτανης έχασε την εξουσία του και η πανεπιστημιούπολη έχει καταληφθεί από πολιτικές ομάδες που τη μετέτρεψαν σε χώρο πολιτικής αναταραχής".

ΔΙΑΒΑΣΤΕ

  • Elena Poniatowska "La noche de Tlatelolco. Testimonios de historia oral" (Πόλη του Μεξικού 1971, εκδ. Era). Προφορικές μαρτυρίες για το μεξικάνικο '68 και την αιματηρή καταστολή του, συγκεντρωμένες λίγο μετά τα γεγονότα από μια παλαίμαχη αγωνίστρια της αριστεράς. Εμφαση στον πλουραλιστικό χαρακτήρα και τις επιμέρους πτυχές του κινήματος.


  • Paco Ignacio Taibo II "'68" (Πόλη του Μεξικού 1991, εκδ. Joaquin Moritz). Το κίνημα του '68 ως καθημερινότητα και σαν ιστορία, μέσα από τις προσωπικές αναμνήσεις ενός τότε φοιτητή - και σήμερα γνωστού (και στη χώρα μας) συγγραφέα αστυνομικής λογοτεχνίας.


  • Gilberto Guevara Niebla "La democracia en la calle. Cronica del movimiento estudiantil mexicano" (Πόλη του Μεξικού 1988, εκδ. Siglo Veintiuno). Συνοπτική ιστορία του μεξικανικού φοιτητικού κινήματος (1929-1967), γραμμένη από έναν τωρινό πανεπιστημιακό που το 1968 ήταν ηγετικό στέλεχος της Εθνικής Απεργιακής Επιτροπής.


  • Γκουίντο Βιάλε κ.ά. "'68. Η παγκόσμια έκρηξη" (Αθήνα 1985, εκδ. Κομμούνα). Συλλογή κειμένων για τη διεθνή έκρηξη των νεανικών κινημάτων στη δεκαετίας του '60, με έμφαση στις λιγότερο γνωστές περιπτώσεις. Στο εισαγωγικό κείμενο του Βιάλε περιέχεται και τρισέλιδη αναφορά στη φοιτητική εξέγερση του Μεξικού, με αρκετά όμως λάθη όσον αφορά τις ημερομηνίες.


  • Οριάνα Φαλάτσι "Βιετνάμ" (Αθήνα 1973, εκδ. Βίπερ). Το χρονικό των αποστολών της ιταλίδας δημοσιογράφου στο "βρώμικο πόλεμο" της Ινδοκίνας έχει ως επίλογο τη δραματική εμπειρία της από τη σφαγή της Πλατείας των Τριών Πολιτισμών, στο Μεξικό (σ.355-68).


  • "Το Μεξικό είναι κοντά μας" (Αθήνα 1996, εκδόσεις Α/Συνέχεια). Παρουσίαση των κοινωνικών κινημάτων του Μεξικού, με έμφαση στα τελευταία χρόνια. Περιορισμένη αναφορά στο 1968, αρκετά όμως στοιχεία για το καθεστώς του PRI και το κοινωνικό-πολιτικό υπόβαθρο της φοιτητικής εξέγερσης.



ΔΕΙΤΕ

Mexico: the frozen revolution του Ραϊμούντο Γκλέϊζερ (1970). Ντοκιμαντέρ για την προδοσία της μεξικανικής επανάστασης από το καθεστώς του PRI, μέσα από το πρίσμα της φοιτητικής εξέγερσης του '68 και της αιματηρής καταστολής της.

Το βάθος του ουρανού είναι κόκκινο (Le fond de l' air est rouge) του Κρις Μαρκέρ (1978). Πολύωρο πανόραμα των κοινωνικών αγώνων και των πολιτικών διλημμάτων της δεκαετίας του '60, με ένα μοντάζ - πρότυπο κινηματογραφικής διαλεκτικής. Ειδική αναφορά στη σφαγή του Τλατελόλκο και την Ολυμπιάδα του '68.

ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΑΠΟ www.iospress.gr