12 Δεκεμβρίου 2013

Χαλασοχώρηδες του Παπαδιαμάντη: Μάθημα πολιτικής ιστορίας μέσω σάτιρας

Δεν πρόκειται απλά για μια ακόμη επίκαιρη πολιτική σάτιρα, αλλά για τη διαχρονική καυστική ματιά του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη (1892) στη βάση του πολιτικού συστήματος. «Δεν είναι σαν να γράφτηκε σήμερα. Είναι μια κριτική στο πολιτικό σύστημα που από τότε μέχρι σήμερα επί της ουσίας παραμένει ίδιο», σημειώνει ο Κώστας Παπακωνσταντίνου, σκηνοθέτης της παράστασης «Χαλασοχώρηδες», μιλώντας στο tvxs.gr. Οι αναγνώστες του tvxs.gr θα έχουν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν μια ειδική παράσταση για αυτούς με μειωμένο εισιτήριο (10 ευρώ αντί για 15 ευρώ), το Σάββατο 14 Δεκεμβρίου, στο θέατρο Altera Pars. Απλώς στείλτε τα στοιχεία σας, και τον αριθμό των ατόμων που επιθυμείτε, στο theatro@tvxs.gr μέχρι και την Παρασκευή 13 Δεκεμβρίου. 

 Οι Χαλασοχώρηδες, διήγημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη που δημοσιεύτηκε το 1892, παρουσιάστηκε για πρώτη φορά επί σκηνής το 2011 και η παράσταση συνεχίζεται μέχρι σήμερα με εξαιρετική επιτυχία. Το tvxs.gr συνάντησε τους συντελεστές της παράστασης στον εναλλακτικό τεχνοχώρο Cartel, στο Βοτανικό. Μιλήσαμε για το έργο και την «καθαρή ματιά» του Παπαδιαμάντη μέσω της οποίας αποκαλύπτεται το πολιτικό σύστημα και ο καθένας καλείται να βγάλει τα συμπεράσματά του. Εξάλλου «η αφετηρία της πολιτικής είναι ο διάλογος, το να εκφράζεις την άποψή σου», σημειώνει ο Κώστας Παπακωνσταντίνου.


Το έργο...

 
Το 1892, ένα χρόνο πριν από την πτώχευση του ’93,  δημοσιεύεται στην εφημερίδα «Ακρόπολη» το διήγημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη «Οι Χαλασοχώρηδες». Η ιστορία διαδραματίζεται στο νησί της Σκιάθου την τελευταία εβδομάδα βουλευτικών εκλογών. Ο Παπαδιαμάντης σατιρίζει τα πολιτικά και εκλογικά ήθη της εποχής και προβάλλει τις παθογένειες του νέου ελληνικού κράτους, παρουσιάζοντας με κωμικό τρόπο την αναστάτωση και τον εκφυλισμό της τοπικής κοινωνίας τις ημέρες των εκλογών. Δεν υπάρχουν καλοί και κακοί. Υπάρχουν απλώς άνθρωποι που συμμετέχουν σ’ ένα παιχνίδι ανταγωνισμού και επιβίωσης. Ψηφοφόροι και ψηφοθήρες έχουν μπροστά τους λίγες μέρες για να κερδίσουν όσα περισσότερα μπορούν.
 

Η ανακάλυψη...

 
«Έψαχνα παλιά διηγήματα. Με ενδιέφερε η λογοτεχνία ως φορέας της ιστορίας. Να μπορέσουμε να καταλάβουμε το σήμερα βλέποντας τα ζητήματα που μας απασχολούν στην ιστορική τους διαδρομή. Διάβασα πολλά διηγήματα, μεταξύ αυτών και πολλά του Παπαδιαμάντη. Οι «Χαλασοχώρηδες» ήταν μια αποκάλυψη. Μέσα από την κωμωδία, είναι ένα μάθημα πολιτικής ιστορίας. Και μας ενδιέφερε πολύ το πολιτικό στοιχείο. Πρόκειται για ένα άκρως πολιτικό κείμενο και μια καθαρή κωμωδία. Δύο στοιχεία που κάποιοι μελετητές αμφισβητούν στον Παπαδιαμάντη. Έχει μια ειρωνεία γενικά στα έργα του, αλλά στους Χαλασοχώρηδες έχουμε να κάνουμε με καθαρή σάτιρα», αναφέρει ο Κώστας Παπακωνσταντίνου.

Μετά την ανακάλυψη το κείμενο δόθηκε ως πρόταση στην Αγγελική Μαρίνου και τη Ροζαλία Κυρίου. «Τους άρεσε και έτσι ξεκινήσαμε». «Πρόκειται για μια υψηλού επιπέδου σάτιρα. Ο Παπαδιαμάντης είναι τόσο δεικτικός και τόσο διακριτικός ταυτόχρονα που δίνει στη σάτιρα ένα άλλο υπόβαθρο. Σε φέρνει αντιμέτωπο με τον εαυτό σου, με τα προβλήματα που βρίσκονται μπροστά σου αλλά για κάποιο λόγο είτε εθελοτυφλείς, είτε αγνοείς, είτε σιωπάς», τονίζει ο ηθοποιός Παύλος Εμμανουηλίδης. «Δεν είναι σαν να γράφτηκε σήμερα. Είναι μια κριτική στο ίδιο πολιτικό σύστημα που από τότε μέχρι σήμερα επί της ουσίας παραμένει ίδιο. Η δομή είναι ίδια», σημειώνει ο Κώστας Παπακωνσταντίνου.
 



Το πολιτικό σύστημα...

 
«Μπορεί στο έργο να μην όλα όπως σήμερα, αλλά δείχνει τη βάση, το στόχο, το γιατί γίνονται όλα αυτά, μέχρι σήμερα», αναφέρει η ηθοποιός Αγγελική Μαρίνου και εξηγεί: «Μπορεί ο κομματάρχης να μην πηγαίνει όπως τότε από σπίτι σε σπίτι, αλλά το κάνει μέσω της τηλεόρασης. Δεν χρειάζεται να έρθει ο ίδιος. Το μέσο άλλαξε και όχι η ουσία. Το γιατί κάποιος πάει από σπίτι σε σπίτι, το γιατί γίνεται κάποιος βουλευτής και γιατί θα έπρεπε να θέλει να γίνει βουλευτής, ποιος είναι ο στόχος του ψηφοφόρου και με ποιον τρόπο επιλέγει και γιατί μπαίνει σε όλο αυτό το παιχνίδι. Όλα αυτά φαίνονται πολύ καθαρά και δεν έχουν αλλάξει».

«Για τους ίδιους λόγους συνεχίζουν να βάζουν υποψηφιότητα οι βουλευτές και για τους ίδιους λόγους συνεχίζουν να ψηφίζουν οι ψηφοφόροι». «Πρόκειται για μια παρουσίαση των εκλογικών ηθών και εθίμων της τότε εποχής με ένα πλήθος χαρακτήρων (κομματάρχες, βουλευτές, ψηφοφόροι, μεσάζοντες-τοκογλύφος κ.α.). Μέσα από τον καθένα βγαίνει η δική του αλήθεια και όλοι μαζί αποτελούν αναπόσπαστα κομμάτια του ίδιου συστήματος. Βρίσκονται μέσα σε αυτό, το αναπαράγουν και ο καθένας έχει το δίκιο του. Η ερώτηση που προκύπτει είναι αν κάποιος μέσα σε αυτό το σύστημα μπορεί να κάνει αλλιώς; Αυτή είναι και η ερώτηση που τίθεται», συμπληρώνει η Μαργαρίτα Τρίκα (επιμέλεια κίνησης).  «Είναι το πολιτικό σύστημα που πατάει στην ανάγκη του καθενός και δημιουργεί το ρουσφέτι και όλα αυτά τα κακώς κείμενα», συμπληρώνει ο ηθοποιός Δημοσθένης Ξυλαρδιστός και συνεχίζει:

«Το σύστημα δεν είναι μια αυθαίρετη έννοια. Είναι ένα ανθρώπινο κατασκεύασμα. Μια δημιουργία από ανθρώπους, οι οποίοι λίγο έως πολύ εξυπηρετούνται από αυτό. Ακόμη και οι αγρότες στην προκειμένη περίπτωση (στους Χαλασοχώρηδες) εξυπηρετούνται, αλλά χωρίς να έχουν τη δύναμη να κατασκευάσουν ή να πειράξουν αυτό το σύστημα. Αντίθετα άλλοι μπορούν να το ελέγξουν. Για αυτό το λόγο οι αγρότες είναι περισσότερο άβουλοι».
 

«Το τέρας το καλούμενον επιφανής τρέφει την θεσιθηρίαν»...

 
Στο διήγημα του Παπαδιαμάντη παρουσιάζεται ένα πλήθος ανθρώπων, από κομματάρχες μέχρι ψηφοφόρους, που με τη δράση του ανατροφοδοτεί το πολιτικό σύστημα. Όλοι έχουν τη δική τους αλήθεια, το δικό τους δίκιο. Φέρουν όμως όλοι και την ίδια ευθύνη; «Σε αυτό ο Παπαδιαμάντης δίνει σαφή απάντηση στους Χαλασοχώρηδες. Η «θεσιθηρία» δεν γεννιέται από μόνη της αλλά τρέφεται από «το τέρας το καλούμενον επιφανής», αναφέρει χαρακτηριστικά», απαντάει ο Κώστας. «Ο Παπαδιαμάντης δεν κρίνει τους ανθρώπους και τις συμπεριφορές αλλά το ίδιο το σύστημα. Αυτή είναι η κεντρική ανάγνωση της παράστασης και αυτό είναι που κάνει σπουδαίο το κείμενο του Παπαδιαμάντη. Όταν ένα παιχνίδι έχει συγκεκριμένους όρους και χαρακτηριστικά, οι παίκτες καλούνται να παίξουν με αυτούς τους όρους.

Όταν το παιχνίδι είναι ανταγωνιστικό οι παίκτες καλούνται να παίξουν ανταγωνιστικά. Οπότε δεν μπορείς να κατηγορήσεις κάποιον γιατί παίζει ανταγωνιστικά, αλλά το ίδιο το παιχνίδι που έχει αυτούς τους κανόνες. Αυτό κάνει ο Παπαδιαμάντης και το κάνει με πολύ μεγάλη αγάπη για τον άνθρωπο που εμένα μου θυμίζει σε αυτό το επίπεδο τον Τσέχωφ. Ούτε κατηγορεί αλλά ούτε τους αθωώνει. Μπαίνει στην ουσία και κρίνει την ίδια τη δομή, την κατασκευή, του παιχνιδιού». «Ο Παπαδιαμάντης λειτουργεί ως το «καθαρό μάτι» που σου προβάλει την κατάσταση και σε καλεί να βγάλεις τα συμπεράσματά σου», σημειώνει ο Παύλος Εμμανουηλίδης.
 

Χωρίς αφήγηση...

 
Στην παράσταση επιλέχτηκε η αφαίρεση της αφήγησης του διηγήματος. «Την κάναμε ατάκες των χαρακτήρων. Το αποτέλεσμα είναι οι εσωτερικές σκέψεις των ηρώων, όπως περιγράφονταν στο κείμενο του Παπαδιαμάντη, να εξωτερικεύονται. Αυτό που γράφει ο Παπαδιαμάντης ότι σκέφτονται οι χαρακτήρες, εμείς το κάναμε λόγο. Όπως και τα σχόλια του Παπαδιαμάντη. Δεν υπάρχει αφηγητής. Είναι μόνο ατάκες. Με αυτόν τον τρόπο ο πλάγιος λόγος γίνεται ευθύς. Οι σκέψεις και τα σχόλια που κανονικά στην ιστορία δεν εξωτερικεύονται, εμείς τα εξωτερικεύουμε και τα κάνουμε δημόσιο λόγο», εξηγεί ο σκηνοθέτης και προσθέτει:

«Πρόκειται για συνειδητή επιλογή και με αυτό επιτυγχάνεται ένα διπλό όφελος. Από τη μία η μεγαλύτερη θεατρικότητα χωρίς να πειραχτεί το κείμενο και από την άλλη η δημιουργία ενός δημόσιου λόγου με τη σκέψη ότι ξεκινάει ένας πολιτικός διάλογος. Δηλαδή ότι η αφετηρία της πολιτικής είναι ο διάλογος, το να εκφράζεις την άποψή σου. Να φύγεις από την ατομικότητα και τον κλειστό σου χώρο και η σκέψη σου, οι αγωνίες σου και οι προβληματισμοί σου να πάρουν δημόσιο χαρακτήρα, να εκτεθούν. Οι χαρακτήρες του έργου ό,τι πιστεύουν, διεκδικούν, ό,τι τους πειράζει και τους προβληματίζει, το εξωτερικεύουν, δεν το κρατάν στο μυαλό τους, με αποτέλεσμα να προβάλλεται έτσι ο δημόσιος λόγος και να ανοίγει η συζήτηση». «Μέσα από αυτή τη διαδικασία προβάλλεται το δίκιο του καθενός μέσα από την εσωτερική του σκέψη, η οποία γίνεται ευθύς λόγος. Και αυτό δίνει στο κείμενο μια ζωντάνια και σαν να γυμνώνει την αλήθεια του κάθε χαρακτήρα», λέει ο Παύλος Εμμανουηλίδης. 


Συντελεστές:
Κείμενο: Αλέξανδρος ΠαπαδιαμάντηςΣκηνοθεσία: Κώστας ΠαπακωνσταντίνουΣκηνικά-κοστούμια: Λυδία ΚοντογιώργηΜουσική: Θοδωρής ΟικονόμουΣχεδιασμός φωτισμών: Ελίζα ΑλεξανδροπούλουΕπιμέλεια κίνησης: Μαργαρίτα ΤρίκκαΕρμηνεύουν: Ελισσαίος Βλάχος, Παύλος Εμμανουηλίδης, Ροζαμάλια Κυρίου, Αγγελική Μαρίνου, Δημοσθένης Ξυλαρδιστός, Κώστας Παπακωνσταντίνου Παναγιώτης Σούλης.Φωτογραφίες: Studio 112Ημέρες και Ώρες Παράστασης: Σάββατο: 21.15 // Κυριακή: 18.30
Θέατρο Altera Pars, Μεγάλου Αλεξάνδρου 123 Κεραμεικός
* Φωτογραφίες Νίκος Βαρδακαστάνης


αναδημοσίευση από tvxs,gr